ترس درکودکان و راههای مقابله با آن

ترس حالتی هیجانی و عاطفی است که از ابتدای تولد در انسان وجود دارد و تا بزرگسالی هم به شیوه های مختلف نمود پیدا می کنه.
در سیر تحول و رشد کودک بتدریج ترس ها مشخص تر می شوند. برخی از کودکان هیچ گاه معنای ترس را درک نمی کنند؛ اما بسیاری از آنها، با مجموعه ای از تجارب ترسناک در طول زندگیشان روبرو می شوند. ترس های کودکان در طول زندگی به تدریج شکل می گیرند. وقتی پرستار غریبه ای نگهداری آنها را به عهده می گیرد، وقتی در اثر خراش کوچکی خون از دستشان جاری می شود، وقتی در خواب آگاهی و حواسشان را از دست می دهند، وقتی می بینند که سایه های غول پیکر در تاریکی جا به جا می شوند، دچار ترس می شوند. و در این سیر والدین ممکن است دچار نگرانی شوند. بیشتر ترس ها اکتسابی هستند و کودکان آنها را به دلایل مختلف و به صورت مستقیم و غیر مستقیم از محیط و دیگران می آموزند در حالیکه برخی از ترسها واقعی و طبیعی هستند. این نوع ترسها در همه ما وجود دارند و گاهی هم مفیدند. در مقابل بعضی از ترسها غیر واقعی و بیمارگونه هستند، اینگونه ترسها را باید در کودکان ریشه یابی کرد واز بین برد.
نشانه های ترس در کودکان شامل: پریدگی رنگ، لرزش دست و پا و بدن، عرق کردن، طپش قلب، خشکی دهان، لکنت زبان، تهوع و .. از نشانه های ترس است.
والدین ممکن است در مسیر رشد فرزندانشان با انواع ترسهای آنها روبرو شوند؛ مانند، ترس از صدای بلند، ترس از حیوانات، اشیاء خطرناک، آتش، قیچی، آب، دریا و ... و بتدریج در کودکان بزرگتر ترس از موجودات خیالی و یا موقعیت هایی مانند امتحان، مدرسه، ورود به جمع و .. . بر همین اساس با توجه به سن کودک انوان ترس هایی که به دلیل رشد و رسش شناختی به طور طبیعی در کودکان بوجود می آید را اشاره می کنیم، البته باید تفاوتهای فردی کودکان را در نظر گرفت.
سیر ترس در کودکان:
• 0 تا 6 ماهگی : صداهای شدید و بلند، عدم مراقبت از سوی والدین
• 6 تا 9 ماهگی: ترساز غریبه ها
• 1 سالگی: نرس از جدایی، آسیب دیدگی، توالت
• 2 سالگی: ترس از موجودات خیالی
• 3 سالگی: ترس از برخی از حیوانات مانند گربه و سگ؛ تنهایی
• 4 سالگی: ترس از تاریکی
• 6 تا 12 سالگی: آسیب بدنی، رویدادهای اجتماعی، مدرسه، رویدادهای طبیعی
• 13 تا 18 سالگی: آسیب بدنی، آسیب اجتماعی
• 19 سالگی به بعد: آسیب بدنی، رویدادهای محیطی و جنسی
چنانچه ترسهای فرزندان ما غیر واقعی و بیمارگونه باشد اثرات زیانباری خواهد داشت و زمینه ساز بسیاری از رفتارهای منفی کودکان می شود و از این رو پیشگیری و رفع آن بر رشد و سلامت جسمی، هوشی، عاطفی و اجتماعی کودک کمک فراوانی می کند.
بیشترین تاثیر منفی ترس بر جنبه های عاطفی- اجتماعی کودکان است. ترس گاهی سبب افسردگی، خجالت و گوشه گیری می شود و کودکان را از فعالیت، شادی وتحرک لازم باز می دارد. در برخی از کودکان هم ممکن است به شکل پرخاشگری، بیقراری و نا آرامی بروز پیدا کند و در نتیجه ثبات و آرامش خود را از دست بدهند. درغگویی، اضطراب، وابستگی شدید وعدم اعتماد به نفس کافی از جمله ویژگی های دیگری است که عمدتا" به علت ترس در کودکان پدید می آید.
بر همین اساس برای اینکه ترسهای کودکان را از بین ببریم باید علت آنها را شناسایی کنیم، بدون شناخت علت هر پدیده از بین بردن آن به صورت اصولی و درست، امکان پذیر نخواهد بود.
کودکان برای غلبه بر ترس ها نیاز به فرصتهایی دارند که بتوانند شیوه ها و چگونگی غلبه بر اضطراب های ملایم را یاد بگیرند. این امر آنها را قادر می سازد که بتوانند در موقعیتهای جدید قرار بگیرند تا مهارتهای لازم برای سازش و مدارا کردن با اضطراب های ناشی از آن موقعیت ها را کسب کنند. با آگاهی از علت ترسهای کودکان می توان در جهت از بین بردن و کاهش ترس های آنها اقداماتی انجام داد. یک سری اصول کلی و مشترکی در این حوزه وجود دارد که به آنها اشاره می شود:
- گاهی فرزند شما واقعا" نمی داند که از چه چیزی می ترسد واز چه چیزی نگران است. گاهی بعضی از افکار خیلی سریع در ذهن ما جریان پیدا می کنند و ما به سختی می توانیم درک کنیم که از کجا و از چه چیزی ناشی شده اند. بنا براین در چنین شرایطی قبل از آنکه دیر شود، از فرزند خود بپرسید که از چه چیزی می ترسد و چه چیزی باعث نگرانی او شده است. به عبارتی شاید فرزند شما می داند که از چه چیزی می ترسد و نگران چه چیزی است، اما ممکن است نتواند این امر را به شما و یا هر فرد دیگری بیان کند در چنین شرایطی سعی کنید که جو مناسب و راحتی برای او ایجاد کنید تا احساس آرامش و امنیت کند و سپس و بعد از آنکه وضعیت به حالت نرمال و طبیعی برگشت، با او به صحبت و گفتگو بپردازید.
- نمونه سئوالاتی که شما می توانید بپرسید : چرا نگران هستی؟ شما از چه چیزی می ترسی؟ فکر می کنی که چه چیزی برایت اتفاق بیفتد؟ چه چیزی یا چه شرایطی باعث شده که احساس نگرانی کنی؟
- در در وهله اول که شما این سئوالات را از فرزند خود می پرسید، ممکن است او چندان تمایلی به جواب دادن و تشریح ترس و نگرانی خود نداشته باشد، اما وقتی ادامه بدهید، مخصوصا" در موقعیت هایی که او احساس ترس و نگرانی می کند، علاقه مند خواهد شد که به سئوالات شما پاسخ بدهد.
- وقتی احساس می کنید که آنچه فرزند شما از آن می ترسد یا نگران است را به خوبی درک کرده اید، آنچه را که درک کرده اید را با فرزند خود در میان بگذارید تا از صحت و درستی آن اطمینان حاصل کنید.
- ترس کودک را بپذیرید و مطمئن باشید که به زودی قادر خواهد بود به بسیاری از ترسها غالب شود.
- هنگامی که کودک می ترسد او را مورد حمایت قرار دهید.
- در شرایطی که فرزند شما اضطراب و ترس دارد، او نیاز به تشویق و ترغیب دارد که بتواند با چنین موقعیت هایی به مبارزه برخیزد. توجه نشان دادن و جایزه دادن مهم ترین وسیله ای است که میتوان بر اساس آن روی رفتار کودکان تاثیر گذاشت. جایزه باید کاملا مشخص و مخصوص رفتار به خصوصی باشد و کودک باید دقیقا بداند که شما کدام یک از رفتارهای او را مورد تایید قرار می دهید.
- ترسهای کودک را با توجه به شخصیت وی تجزیه و تحلیل کنید و پس از شناسایی علت و ریشه آن، موقعیت ترس آور را از بین ببرید تا او کمتر دچارترس شود. به طورمثال چنانچه کودکتان از خوابیدن در اتاق تاریک هراس دارد شما با قرار دادن یک چراق خواب زیبا که با انتخاب خود کودک خریداری شده است از میزان ترس او از تاریکی خواهید کاست.
- به کودک این فرصت را بدهید که در زمانهای مختلف با عامل ترس به تدریج آشنا شده و به آن عادت کند، مثلا" اگر از گربه می ترسد او را با یک بچه گربه آشنا کنید.
- نمونه ها ومثال هایی از خودتان که در آن به خوبی می توانید ترس ها و نگرانی های خود را تحت کنترل داشته باشید، بیان کنید.
- از کاربرد شیوه های نامناسب تربیتی مانند تنبیه، تهدید، تحقیر و ملامت و تمسخر کودکتان خودداری کنید. و با برقراری ارتباطی صمیمانه و مهر آمیز به آنان به حل مشکلاتشان یاری رسانید.
- با تشویق کودکتان به فعالیت های هنری، علمی و بازیهای مناسب، تخیل آنها را در جهت خلاقیت و سازندگی هدایت کنید تا به خیال پردازیهای بیمارگونه و غیر واقعی نپردازد.
- هرگز کودکتان را به شوخی یا جدی از چیزی نترسانید.
- وقتی کودکتان می ترسد، ترس آنها را جدی بگیرید و از تمسخر و یا تهدید آنها و یا کاربرد کلماتی مانند ترسو، بزدل و .. خودداری کنید.
- هرگز کودکتان را مجبور نکنید که کاری را که از آن می ترسد به زور و فشار انجام دهد، و هیچ وقت آنان را به طور ناگهانی در برابر عامل ترساننده قرار ندهید. به طور متال گودکی که به دلیل تجربه ناخوشایند از آب می ترسد نباید به اجبار داخل آب استخر انداخت، و یا کودکی که از تاریکی می ترسد نباید مجبور کرد که به تنهایی در تاریکی بماند و یا در اتاق کاملا" تاریک بخوابد.
- برای از بین بردم ترس کودکان از شیوه هایی که برای آنها جالبتر است استفاده کنیم. بازی، نمایش، قصه گویی از جمله فعالیت هایی است که می توان به کمک آنها ترس های کودکان را کاهش داد.
- اگرکودک قبلا" از چیزی ترسیده و حال مایل است به آن نزدیک شود، به او در این جهت کمک کنید. و نگذارید که ترس همچنان بر فرزند شما حاکم شود و ادامه داشته باشد. به او کمک کنید که با ترس خود به طور تدریجی رو به رو شود.
- به صورتی ساده و قابل فهم، علت ترس را برای کودک روشن کنید و در هر نوبت همان توضیح را تکرار کنید تا کودک به مرور قدرت و توانایی پیدا کند و پس از مدتی ترس او بریزد.
- در انتخاب کتابهای داستان، فیلمها و برنامه های تلویزیونی کودکتان دقت و نظارت کافی داشته باشید و اجازه ندهید کودکتان هر برنامه ای را ببیند و یا هر کتابی بخواند، بسیاری از این برنامه ها و کتابها و فیلمها نه تنها فایده ای برای کودکتان ندارد بلکه بد آموزیها و ترس های فراوانی را به آنها القا می کند.
- یکی از روش های مناسب برای از بین بردن ترس در کودکتان، حساسیت زدایی منظم است، به این صورت که عامل ترساننده را کم کم و به دفعات با موقعیت های خوشایند همراه سازیم و این کار را مرحله به مرحله و به تدریج انجام دهیم تا کم کم از ترس کودککاسته شود.
- اگر ترس کودکتان بیش از حد معمول است و سبب نگرانی شما می شود پیشنهاد می شود به متخصص مربوطه مراجعه کنید.
- پیگیری و از بین بردن ترس در کودکتان نیاز به زمان مناسب و صبر و حوصله فراوان دارد و کاری نیست که بتوان آن را با شتاب و در مدت کوتاهی انجام داد. اما از آنجا که فشار روانی حاصله از ترس در آسیب رساندن به شخصیت و رشد کودکان ما نقش مهمی دارد از بین بردن ترسهای آنها برای سلامت روان آنان اهمیت زیادی دارد.
مولف: فرزانه حسن زاده نمین